Details van de legers:

• Toestand Belgisch leger ten tijde van augustus 1914
• Toestand Belgisch leger ten tijde van mei 1940
• Toestand Duits leger ten tijde van meidagen 40

Gesneuveldenlijsten:

Overzicht van de Duitse WO II structuren gebouwd te Mariakerke en Wondelgem

De structuurtjes waarvan in deze reportage sprake, zijn allen terug te vinden in de zone ingesloten tussen de Brugsevaart en centrum Wondelgem. Als noordgrens van de zone waar nog structuurtjes te vinden zijn en waar gekend is dat er waren, is er de huidige Industrieweg, de R4. De centrale as waar rond de meeste structuurtjes zijn opgetrokken, is het kruispunt gevormd door de Groenestaakstraat en de Eeklostraat te Mariakerke. Deze straat gaat over in de Botestraat op grondgebied Wondelgem.

De grote massa van structuren (is en was) te vinden rond dit kruispunt, er waren uitlopers van een soort vooruitgeschoven posten in noordelijke richting tegen de R4 bij het kasteel van Kervijn (na een brand volledig heropgetrokken en heden het advocatenbureau Van Steenbrugge.

Ook meer naar het centrum van Wondelgem toe vindt men een gelijkaardige maar met nog meer structuren kasteeldomein terug, namelijk dit van Vyncke - Bovyn.

Waar horen deze structuren historisch bij

Deze structuren zijn allen te koppelen aan het Duitse 89e Armee. Dit had sinds 1942 tot de bevrijding in 1944 als taak de bewaking van de Antwerpse haven die toch ook voor geallieerde invallers van cruciaal belang zou blijven. Het hoofdkwartier van dit 89e Armee bevond zich dan ook gedurende gans deze periode in Antwerpen. De ervan deel uitmakende eenheden wisselden gedurende bezettingsperiode wel geregeld. Dit 89e Armee Korps (89 AK) had zijn eigenlijke hoofdkwartier in Antwerpen in een bunker die nu nog altijd gebruikt is als het Bunkermuseum, gelegen langs de Acasialaan in het Middelheimpark.

Dit 89e Legerkorps stond vanaf 1943 in voor de verdediging van de Scheldemonding. KVA 1 was bevoegd voor de verdediging van Walcheren, KVA 2 voor de zone Terneuzen tot Blankenberge, KVA 3 voor de kuststrook van Blankenberge tot de Franse grens.

De structuren die nu in Gent, meer specifiek Mariakerke en Wondelgem nog terug te vinden zijn, maakten deel uit van het reserve hoofdkwartier van het Duitse 89e Armeekorps. Mocht de landing in Normandië niet in Normandië plaats gevonden hebben maar aan de Belgische kust, diende deze eenheid namelijk zijn commando zo snel mogelijk te verleggen van Antwerpen naar meer dichterbij het front, in dat geval nabij de Belgische kust. Deze lokatie diende dan ook aangepast en geschikt gemaakt te worden vooraf om aan deze taak te kunnen voldoen.

Van Duitse kant stond dit reserve hoofdkwartier bekend als "Ausweichgefechtsstand Gent". Dit was dus een uitgebouwde stelling met veldversterkingen en bunkers (slechts 2 gekend). Zowel volledig in beton alsook gecombineerde structuren in baksteen en gewapend beton (al de overige bunkerstructuren). Hier en daar werden allicht ook effectief bestaande gebouwen mee opgenomen in het geheel. Er kregen namelijk nogal wat kasteeldomeinen te maken met in hun kasteeltuinen opgetrokken structuren. Het valt dan ook wel te bedenken dat ook de kastelen zelf zeker niet onbemoeid zullen gelaten zijn in die gevallen.

De hoofdbedoeling was dus om bij een Geallieerde aanval aan de Belgische kust, de leiding van de aanwezige Duitse troepen te kunnen aansturen en organiseren vanuit deze locaties.

Binnen deze planning was niet alleen Gent cruciaal. Nog dichter tegen een mogelijks front was er ook nog de "Vergeschobener Fefechtstand Dixmuiden" (Diksmuide) dat eveneens werd voorzien van extra vestingswerken. Ook Sint Kruis Brugge werd op dezelfde manier militair uitgebouwd.

Binnen dit geheel werden ook het Nachtegalenpark in Antwerpen, eveneens Fort V in Antwerpen en het Justitiepaleis in Gent genoemd als blijvende cruciale organisatorische regio's voor de Duitse bezetter in een dergelijke situatie.

Al deze op te richten structuren en uitgebouwde stellingen dienden zeer goed uitgebouwd te worden naar de mogelijkheden van radio- en telegrafieverbindingen.

In geval van nood moest binnen de 20 minuten na de melding van een geallieerde aanval op de Belgische kust, de verplaatsing van voorbereidende troepen vanuit Antwerpen richting Gent kunnen aangevat worden. De ganse eenheid moest deze opdracht en verplaatsing kunnen aanvatten binnen de 2 uur na een eventuele melding hierover.

De bouw van de 2 ooit gebouwde betonnen Luftschutz-bunkers zou reeds zijn gestart in 1942 en na veel vertragingen maar beëindigd geraakt zijn in de loop van 1943. Eigenlijk bestaat zelfs de kans dat deze al gebouwd werden voor er effectief 100% sprake was dit reserve hoofdkwartier hier op te trekken. Mogelijks zag men het origineel veel kleinschaliger gezien de rest van de gecombineerd baksteen - gewapend betonnen structuren pas dateren van rond maart 1944, heel wat later dus. Dit betekent dus ook dat ze toch maar een beperkte periode effectief gebruikt kunnen zijn geweest als je weet dat de regio is bevrijd in september 1944

Hoe was in grote lijnen (voor zover gekend) "Ausweichgefechtsstand Gent" uitgebouwd.

Het centrale punt van dit hoofdkwartier was gelegen nabij het kruispunt van de Groenestaakstraat en de Eeklostraat. In totaal waren er westelijk van de Eeklostraat, tussen Groenestraakstraat en de Unescolaan niet minder dan 2 betonnen bunkers (Luftschutzbunkers) en 15 gecombineerde baksteen - gewapend betonnen structuren opgetrokken. 1 structuur hiervan was mogelijks ingewerkt in een toen reeds bestaand bijgebouw van het Kollekasteel. Zuidelijk van dezelfde Groenestaakstraat en oostelijk van de Eeklostraat stonden dichtbij het kruispunt ook nog eens 3 baksteen - gewapend betonnen structuren.

Zeer gedetailleerd kaartje van de ooit gebouwde structuren nabij het kruispunt van Groenestaakstraat en Eeklostraat. Jammer dat dit zeer gedetailleerde document dus niet het ganse gebied ziet en dus nog wat uitlopers ontbreekt die er toch ook deel van uitmaakten. (Duits Archief Freiburg - Collectie Peter Taghon)

Noordelijk van de Groenestaakstraat en westelijk van de Eeklostraat waren kort tegen deze 2 hoofdwegen, 2 bewakingspunten op deze toegangswegen opgetrokken. 1 hiervan lag met 1 baksteen - gewapend betonnen structuur op de hoek van het kasteeldomein Story. Een tweede dergelijk steunpunt met 2 gelijkaardige structuren lag ter hoogte van de heden nog bestaande hoeve voorbij de scholencomplexen van "BSGO De Wijze Eik" en "de Twijgjes". De op kaart nog zichtbare hoeve is qua contouren nog zeer goed herkenbaar. Of er in de meest zuidelijke bijgebouwen nog restanten te vinden zijn van de originele structuren is nog onbekend.

Een grotere concentratie van structuren was te vinden nog iets meer noordelijk en oostelijk langs de Eeklostraat. Hier was sprake van niet minder dan 8 gecombineerde baksteen - gewapend betonnen structuren. De meest noordwestelijke structuur was hierbij zeker afwijkend van de rest van de structuren en betrof mogelijks een op dat moment reeds bestaand gebouw, heden zeker verdwenen.

Noordoostelijk van het kruispunt Groenestaakstraat - Eeklostraat, achteraan het kasteeldomein waar nu "Laser Mechanism Europe NV" is gevestigd, bevonden zich toen zeker ook nog 2 gecombineerd baksteen - gewapend betonnen structuren. Hiervan is niet duidelijk of er nog iets van bestaat.

Nog iets noordelijk in de toen nog open velden, heden Breebroekstraat bevond zich een FLAK-stellung, luchtafweer dus.

Een heel eind meer oostelijk, op het huidige domein Vyncke - Bovyn bevond zich nog een steunpunt. Wat de specifieke functie van deze cluster was is binnen het verhaal nog zeer onduidelijk. Wel staan heden nog altijd 4 baksteen - gewapend betonnen structuren. Ook is er een locatie waar zo goed als zeker een structuur werd gesloopt. De funderingsplaat is namelijk nog aanwezig op het domein. Ook valt er niet uit te sluiten dat er nabij de huidige ijskelder aanwezig op dit domein, nog een gelijkaardige structuur verborgen zit in de aanwezige grondberm.

Sterk gelijkend met het steunpunt op de Groenestaakstraat aan Kasteel Story bevindt zich hier ook een zeer gelijkende gebouwencombinatie op de hoek van Botestraat en Vrouwenstraat. De Botestraat is het verlengde van de Groenestaakstraat waar het grondgebied Wondelgem wordt.

Een laatste nog gekende cluster bevindt zich vrij sterk noordelijk van dit alles, nabij het toenmalige kasteel van Kervijn. Dit kasteel brandde rond 2010 volledig uit en is heden het bureel van het Advokatenkantoor Vansteenbrugge. Hier bevinden zich heden ten dage ook nog altijd 2 baksteen - gewapend betonnen structuren.

Beschrijving van de ooit aanwezige structuren

De reeds verdwenen betonnen LS-bunkers aan het Kollekasteel te Mariakerke.

De tweede en allicht vrij identieke bunker stond achteraan het Kollekasteel waar zich heden nog altijd een klein driehoekig pleintje bevindt langs de Kollekasteelstraat. Deze structuur is allicht gesloopt maar nog meer waarschijnlijk ingegraven onder dit pleintje. Dit pleintje zou namelijk wel eens als oorsprong er op kunnen wijzen dat hij nooit ten gronde is gesloopt geraakt (lees zijn fundering nog in de ondergrond steekt). Mogelijks werd de bunker zelfs nooit gesloopt maar in zijn geheel als massieve blok ingekanteld in een eerst grote, naast de bunker, gegraven put. Dit is een techniek die vrij vaak is toegepast tot zeker de jaren '80 omdat slopen vaak als te moeilijk en te riskant werd aanzien.

Het grondplannetje is eveneens een doorgekregen schets gezien ik deze bunkers zelf ook zeker nooit heb weten staan of heb kunnen bezoeken. Details over de binnenzijde moet ik u dus ook schuldig blijven. Er moeten zeker foto's van bestaan gezien hij nog courant voorheen werd gebruikt als buitenruimte en bv zelfs drankenruimte bij feestelijkheden buiten op het kasteeldomein. Wel herken je toch ook de vrij typische Duitse opbouw. De binnenzijde zal qua uitzicht allicht vrij sterk gelijkend zijn geweest met de LS-bunker die nu nog altijd te vinden is op de toenmalige terreinen van het vliegveld van Sint Denijs Westrem, heden Maria-Middelares hospitaal te Gent.

Waar stonden/staan deze baksteen - gewapend betonnen structuren.

Zuidelijk kruispunt Groenestaakstraat - Eeklostraat (nabij Kollekasteel)

Gebruikte kleurencodes hierboven:

• Bleekblauw = Betonnen LS-bunkers
• Wit = nog bestaande manschappenverblijven
• Rood = reeds voor 2008 gesloopte manschappenverblijven
• Oranje = tussen 2008 en 2018 nog gesloopte manschappenverblijven.

Zuidelijk van de Groenestraatstraat, in de buurt van de Eeklostraat, ter hoogte van het Kollekasteel stonden er heel wat van deze bakstenen structuren. Bij een eerste zoektocht in 2008 werden in totaal nog 8 structuren terug gevonden. In 2018 was dit aantal jammer genoeg al opnieuw gereduceerd tot 6 en bleken er opnieuw 2 structuren gesloopt in de tussenperiode dus. Het is hier dus opnieuw jammer genoeg een reportage waaruit mag blijken dat er al te vaak weinig respect is voor dergelijk type van militair erfgoed.

Gekende locaties:

• 3 structuren in boomgaard, rechts van Eeklostraat en zuidelijk van Groenestaakstraat. Deze bestaan nog alle 3.
• Parallel met de Eeklostraat stonden er op tussenafstand 4 structuren ongeveer 1 in lijn.
• Aan het Kollekasteel, stond op het domein naast de ene gewapend betonnen Luftschutzbunker, mogelijks ingebouwd westelijk nog een bunker ingebouwd in de bijgebouwen.
• Een tweede bunker op het zelfde domein iets zuidelijker is allicht rond 2010 gesloopt.
• Op de hoek van Albrecht Dürerlaan en de Groenestaakstraat werd er in dezelfde periode ook nog eentje gesloopt.
• Langs de oprit van de woning op de Groenestaaktstraat 62, staat er nog een fraai exemplaar in de tuin.
• Op de hoek van Albrecht Dürerlaan en Kollekasteelstraat stonden er ooit 2.
• Vrij centraal tussen Albrecht Dürer en zuidelijk lopende Kollekasteelstraat stond er nog eentje.
• Langs de Zuidelijk lopende Kollekasteelstraat stond er zowel aan de oostelijke als westelijke zijde nog een structuurtje (onduidelijk of hier mogelijks nog iets van bestaat, verdoken in de tuinen).
• Zuidelijk nabij de Unesco stonden nog eens 2 parallel gebouwde bunkers waarvan er heden nog 1 ingebouwd in een woning bestaat.
• Als steunpunt en bewaking op de Groenestaakstraat staat op de hoek van het domein nog een structuur met aangebouwde garage.

Ter hoogte van het domein Vyncke Bovyn

Gebruikte kleurencodes hieronder:

• Wit = nog bestaande manschappenverblijven
• Rood = reeds voor 2008 gesloopte manschappenverblijven.

• Op dit domein zelf liggen nu nog altijd 4 bakstenen structuren.
• Iets noordelijker op het kruispunt van Botestraat en Vrouwenstraat staat nog het voorlopig meest noordelijk gekende exemplaar. Dit betreft trouwens een manschappenbunker gecombineerd met een extra garage. De situatie is dus hier sterk gelijkend met de structuur in de achterhoek van het kasteel Story.
• Op het terrein ligt rechtover het kasteel op een heden als grasplein uitgewerkt terrein nog een merkwaardige betonplaat met dezelfde afmetingen als een dergelijk bunkertje. Vermoedelijk is dit nog de betonnen grondplaat van een eveneens verdwenen schuilplaats.
• Let wel op, in het bos zit ook nog tussen de 2 aangeduide structuren tegen de Lusthoflaan een als grot uitgewerkte structuur. Dit is geen bunker maar een oude ijskelder horende bij het kasteel en de bijhorende vijver. Wel valt ook hier niet uit te sluiten dat hier mogelijks nog een volledige structuur bijkomend onder de heuvel verstopt zit.

Ter hoogte van de Eeklostraat, overzijde Kollekasteel.

Dit was dus origineel een zone waar nog heel wat structuurtjes te vinden waren. Helaas zijn deze heden voor zover gekend "allen" gesloopt of verdwenen.

De structuur bij het kasteel Story werd al meegeteld als uitloper bij de bunkers ter hoogte van het Kollekasteel.

Gekende locaties:

• Er lag een vooruitgeschoven bewakingspost links van de Eeklostraat, met origineel 2 structuren. Of er nog iets origineel is bij de nog altijd bestaande hoeve is heden nog niet duidelijk.
• De verste structuur noordwestelijk was allicht geen aparte structuur maar een bestaand gebouw dat heden niet meer bestaat en bij het geheel werd betrokken.
• Daarnaast stonden er tussen Eeklostraat en Wolvengracht nog 5 structuren waarvan op 1 plaats 2 zeer kortbij elkaar.
• Noordelijk van Wolvengracht stonden nog 2 structuren.
• Daarnaast waren er nog 2 structuren in de achtertuin van een toenmalig kasteeldomein. Ook hier valt voorlopig niet uit te sluiten dat er nog iets effectiefs van bestaat, al is de kans klein.
• Noordwestelijk hiervan lag een terrein uitgewerkt als Flak-opstelling

Tegen de huidige R4, kasteeldomein Kervijn.

Kasteeldomein Kervijn

• Het bijhorende kasteel was bij de prospectie in 2008 volledig uitgebrand. Op dat domein waren toen nog 2 structuren aanwezig. Deze bestaan anno 2018 beiden nog altijd.

Nog andere structuren deel uitmakend van deze Duitse stelling

Dit betreffen enkel 2 loodsen die ooit zouden gestaan hebben tussen de Groenestraakstraat en de Vijverstraat in de directe nabijheid van de Brugsevaart. Dit zouden 2 loodsen geweest zijn van 12 meter op 50 meter. Voorlopig ontbreken alle verdere details over deze loodsen zelf en hun bijhorende functie binnen het geheel.

Bedenking bij bovenstaande telling

Voorlopig worden hierboven in totaal aangeduid:

• 2 betonnen bunkers
• 36 gecombineerd Baksteen-gewapend betonnen structuren
• 5 gebouwen die betrokken worden bij deze stelling

Gebruikte externe bronnen

• Buskruit en Sauerkraut - Materiele oorlogsbronnen in Gent - Georges Antheunis en Marie Christine Lalemant - p103.
• Gent - September 1944 - J.P. Marchal
• Informatie doorgekregen via Mr Jos De Baets - Mariakerke
• Informatie over de functie van deze structuren verkregen via Mr Alain Van Geeteruyen.
• Kopies van Duitse Briefwisseling en detailplannetjes - Collectie Peter Taghon